SEÇİM COĞRAFYASI ÇALIŞMALARINDA COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ TEKNOLOJİSİNİN KULLANIMI: 2007 REFERANDUMU ÖRNEĞİNDE TEMATİK HARİTA ANALİZLERİ

Yrd. Doç. Dr. Sabri KARADOĞAN ^{^[1]}- Mehtap YEŞİLORMAN^{^[2]}

Son zamanlarda bilişim alanındaki gelişmeler, CBS alarak bilinen mekânsal analiz temelli yeni bir yöntemin gelişmesine yol açmıştır. CBS'nin öteki bilim dallarında popüler olmasıyla, ondan seçim coğrafyası olarak adlandırılan yeni bir alanda da yararlanılmaya başlanmıştır. Bu eğilimle ilgili olarak bu çalışma. CBS'nin Türkiye'deki 2007 Referandumu örneğinde ileri bir seçim araştırma yöntemi olarak kullanımının alıştırmasını yapmaktadır. Bu araştırmada, CBS'nin seçim coğrafyası alanındaki referandum araştırmaları için de hem kullanışlı hem de etkili bir araştırma yöntemi olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar kelimeler: CBS, Siyasal Coğrafya. Seçim Coğrafyası, Referandum.

The Usage Of Gis Technology In Electoral Geography Studies: The Analyses Of Thematic Map In The Sample Of2007 Referendum

Recent developments in data processing have allowed developing a new method based on spatial analysts which is known as Geographic Information Systems (GIS). With the popularisation of GIS in the other fields it has also been begun to utilize ín a new discipline called electoral geography. In respect to this trend, this paper exercises to use it as an ad- uance electoral study method in the sanóle of the referendum in 2007 in 71 ırkey. In this research it has been determin.ed that GIS also is both use- ful and effective research method for the referendums in the fıeld of electoral geography.

Key words: GIS. Polítical Geography. Electoral Geography. Referendum.

1. Giriş

İnsan, yaşadığı fiziki ve kültürel çevresiyle sürekli bir etkileşim içerisindedir. Bu etkileşim toplumsal varlıkların tutum, düşünce ve davranış biçimleri üzerinde tesir sahibi ölüp, sosyo-kültürel ve ekonomik yapılanma biçimlerine doğrudan yansımaktadır. Aynı olaylara karşı değişik mekanlardaki insanların farklı tutum ve davranışlar sergilemeleri gibi, sahip olunan nitelikler bakımından bölgeler arası birtakım farklılıkların bulunması, toplum ve çevre arasındaki bir ilişkinin var olduğuna İlişkin düşünceyi destekler niteliktedir. İbni Haldun ve Montesquieu'ya kadar eskiye uzanan bu yaklaşım başta coğrafya olmak üzere psikoloji, sosyoloji, antropoloji ve siyasal bilimler gibi birçok sosyal bilim dalında çeşitli seviyelerde benimsenmektedir. Fiziksel çevre denilince ilk akla gelen coğrafya disiplini bugün artık mekânsal (spatial) inceleme alamın diğer disiplinler kadar siyaset alanıyla da paylaşmak durumunda kalmıştır. Nitekim Günel'in belirttiği üzere başta doğal faktörler olmak üzere dış dünyanın canlılar, dolayısıyla insan toplulukları ve bu toplulukların siyasal eğilimleri ve organizasyonları üzerindeki etkileri inkâr edilemez. Günümüzde mekânsal değişkenlerin siyasal davranışlar üzerindeki etkilerini ve siyasal eylemlerin mekânsal dağılışlarım ele alan incelemeler, bunun için siyasal coğrafya (political geography) terimini kullanmaya başladılar. Ancak, bu kavramla önceleri coğrafyanın alt disiplini olan ve jeopolitik ve Jeostrateji, uluslar arası politik coğrafya^{^[3]} gibi çok geniş çalışma konularını kapsayan siyasal coğrafyadan farklı bir şeyin kastedildiği belirtilmelidir. Siyaset araştırmalarında bu kavram, siyasal davranışın mekândaki konumlanışı- m ve bölgesel dağılışını anlatmada kuşanılmaktadır.

Siyasal eylemin mekân İle etkileşimini incelemede kullanılan bir başka kavram daha bulunmaktadır: seçim coğrafyası (electoral geography). Bu kavram siyasal coğrafya konusunda yukarıda sözü edildiği gibi bir kavramsal karışıklığa yol açmaması ve siyasal davranış kavramını oy verme veya seçim davranışına indirgeyerek tanımlaması bakımından daha kullanışlı görünmektedir. Dolayısıyla burada, seçim davranışının mekânsal analizini ifade etmek üzere seçim coğrafyası teriminin kullanılması tercih edilmiştir.

Seçim coğrafyasının kapsamı dahilindeki sosyal ve ekonomik değişkenlerle, siyasal davranış arasında nasıl bir ilişkinin bulunduğu, daha önce vurgulandığı gibi. sadece coğrafyacıların değil, başta siyaset bilimciler olmak üzere birçok sosyal bilimcinin üzerinde durdukları konular arasında yer almaktadır. Son yıllarda Batılı ülkelerde yapılan seçim analizleri kapsamında mekânsal değişkenlerin oy verme davranışı üzerindeki etkisi de güncel tartışma konulan arasına girmiştir^{^[4]}. Disiplinler arası bu merak ve çabaların sözü geçen konuya yönelmesi sonucunda mekânsal değişkenlerin oy verme davranışı üzerindeki etkisini inceleyen araştırmacılarca seçim araştırmalarında mahalle etkisi, yerel etki ve bölgesel etkisi gibi mekânsal ya da coğrafi değişkenler değerlendirilmeye başlanmış, bu kapsamda modeller ortaya konulmuştur^{^[5]}. Dolayısıyla, daha önce söz konusu edilemeyen seçimlerin makro seviyede mekânsal analizlerinin yapılmasına imkân veren yeni bir araştırma alanın açılmasına katkıda bulunulmuştur.

Genel anlamda seçim coğrafyası (electoral geography), yöneten ile yönetilenler arasındaki ilişkinin mekânsal dağılışı, bu dağılımı etkileyen bileşenlerini, temsil durumunu, bölgesel farklılıkları ve nedenlerini araştıran bir disiplindir. İlk çalışmalar 1913'de Fransa'da Andre Siegfried tarafından yapılmıştır. 1918'de Cari Sauer Amerika'da "congressional districts"i belirlemiştir. Teknolojik imkânların gelişmesiyle birlikte, 1970'lerde Rokan (1970), McPhail (1971), Busteed (1975), Taylor (1978) ve Johnston (1979), ilk seçim coğrafyası çalışmalarını yapmışlar ve oylamanın coğrafi kalıplarını (geographical patterns of voting) çıkarmışlardır. Son yıllarda ise, seçlnı coğrafyası alanındaki yayın ve toplantılarda politik bilimciler ve coğrafyacılar tarafından çalışma başlıklarında mekânsal model (spatial model) terimi sıkça kullanılmaya başlanmıştır. Bu model özellikle seçimlerin analizinde kullanılmaktadır^{^[6]}.

Seçimlerin analizinde kullanılan bu mekânsal modellerin geliştirilmesinde bazı teknolojik yeniliklerin katkısından hemen bahsetmek gerekir. Çünkü sözünü ettiğimiz türden inceleme ve araştırmalar, bilişim teknolojisindeki ilerlemelerin bu alana girmesinden sonra mümkün olabilmiştir. Bilgisayar ve internet teknolojisindeki hızlı gelişmelere bağlı olarak hazırlanan çok amaçlı bilgisayar yazılım ve programlan sayesinde seçimlerle fiziksel, sosyal ve ekonomik değişkenler arasındaki etkileşimi tespit etmek ve seçim haritaları çizmek gibi siyaset disiplininde daha önce hayalinin bile kurulamadığı imkânlar sağlanmıştır. Söz konusu teknolojik yenilikler yardımıyla hazırlanan seçim haritalarında bölgesel karakteristikler kapsamında seçim bölgelerinin oluşturulması veya belirlenmesi de olasıdır. Seçim coğrafyası analizlerinde çeşitli seviyelerde ve farklı amaçlarla kullanılan bu yeni yöntem; Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS-Geographic Information System) olarak adlandırılmaktadır.

2. Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Seçim Coğrafyası Çalışmalarındaki Rolü

Bilindiği üzere 2000'li yıllar, birçok bilim adamı tarafından büyük yönelimler (megatrends) çağı olarak ilan edilmiştir. Bu yeni yönelimlerin temelinde bilgi-işlem; yani, bilgi teknolojisi yatmaktadır. Bilişim teknolojisinin gelişmesine paralel olarak yaygınlaşan ve popülerlik kazanan teknolojilerden biri de konuma bağlı bilgi sistemleri veya Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS-Geographic Information System) teknolojisidir. Bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler sayesinde grafik (graphic) ve grafik-olmayan (non-graphic) bilgiler bir veri tabanı sistemi içerisinde ilişkilendirilmiş ve sonuçta birtakım yeni bilgi sistemi uygulamaları ortaya çıkmıştır. Konumsal bilgi sistemleri uzay referanslı koordinat bilgisine dayalı sistemler olup; planlamadan sağlığa, mülkiyetten turizme, ticaretten güvenliğe, eğitimden ulaşıma kadar mutlak konum bilgisine ihtiyaç duyan^{^[7]} birçok sektör ve mühendislik, sağlık ve sosyal bilimler gibi birçok bilim dalı CBS (GIS) teknolojisini yöntem olarak kullanmaktadırlar.

Konumsal Bilgi Sistemleri (Spatial Information Systems) olarak da nitelendirilen Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), yeryüzündeki nesneleri ve bu nesnelerin birbirleriyle olan ilişkilerini (topoloji) açıklamak üzere geliştirilmiş bilgi teknolojilerinden biridir. Bu sistem, tanımlanan mekâna ilişkin semantik bilgi (tanımlayıcı bilgi, öznitelik bilgisi, sözel bilgi, tematik bilgi gibi) ile konum bilgisi ve bileşenlerinin tarih ve zaman bilgisini de İçine alan bir bilgi sistemidir. Bu kapsamıyla CBS, çok sayıdaki karmaşık bilgi türlerinin birikimsel analizine imkân veren son derece kullanışlı teknolojik bir yenilik olarak sosyal bilimlerde de büyük bir boşluğu doldurmuş olmaktadır. Nitekim daha önceleri mevcut tekniklerle mümkün olmayan verilerin tarih ve mekân bilgisini de içerecek şekilde analizi, sosyal bilimler adına arayıp da bulunamayan bir fırsattır. Bu sayede sınırsız sayıdaki değişkenin analizinde eksik olan zaman ve mekânın bilgisi tamamlanarak rasgelelik ve yanılma olasılığının nispeten azaltıldığı sonuçlara ulaşmaya imkân sağlanmış olmaktadır.

CBS teknolojisi ile ilgili çalışma alanlarından biri de seçim coğrafyası veya "seçim bilgi sistemi" İncelemeleridir^{^[8]}. CBS teknolojisi günümüzde pek çok alanda olduğu gibi seçim coğrafyası çalışmalarında da bilgileri sınıflandırma ve analiz etmede birtakım kolaylıklar sağlamaktadır. CBS'nin konumsal analiz kapasitesi ile değişik veri gruplarından çeşitli istatistiksel sonuçlar üretmek, buna bağlı olarak sosyo-ekonomik yapı hakkında alternatif kararlar vermek daha kolay ve pratik hale gelmektedir. Coğrafi sınırlar dâhilinde her türlü seçim sonucunu ve diğer sosyo-ekonomik değişkenleri veri tabanına aktarmak ve haritalamak mümkündür^{^[9]}. Böylece gerek bölgesel ve gerekse ulusal düzeyde çok sayıda seçim haritaları üretmek, belirlenen karakteristikler kapsamında seçim bölgeleri oluşturabilmek ve seçimler üzerinde etkili değişkenleri ve bunlar arasındaki ilişkileri gözlemlemek olası hale gelmektedir. Gördüğü işlevlere bakarak CBS'nin seçim haritalama araştırmaları için bundan sonra en az diğer alanlar kadar vazgeçilmez bir yere sahip olacağından söz edilebilir.

CBS'de çalışma süreci doğru ve güvenilir verilerin toplanıp bir veri tabanının oluşturulmasıyla başlar. Veriler yeryüzü referanslı grafik objelerle bağlantılı olmalıdır. Dolayısıyla çalışmanın en önemli öğeleri doğru veri ve amaca uygun harita altlıklarıdır. GIS oldukça güçlü analiz araçları sunar. Veri tabanı yönetim ve sorgulama dilleri kullanılarak çok değişik filtre ve seçimlerle amaca uygun sorgulama ve analizler yapılarak bunlar rapor, grafik ve haritalara dönüştürülebilir^{^[10]}. Nihayet bir CBS sürecinin en son aşamasını amaca uygun olarak tasarlanmış doğru, güvenilir, estetik, tematik haritalar oluşturur. İşte CBS'nin seçim coğrafyası araştırmalarına en önemli katkısının da bu güçlü analiz ve haritalama araçları^{^[11]} ile sağlanan analiz teknikleri olduğu söylenebilir. Zira geniş bir mekâna yayılan nicel ve nitel verileri üstelik de bunların çok sayıda değişkenle olan ilişkilerini analiz ederek iç içe geçen birden fazla harita katmanını aynı harita üzerinde görebilme imkânı, ancak bu haritalar sayesinde mümkün olabilmektedir. Daha açık bir ifadeyle, seçim coğrafyası incelemelerinde tematik harita analizleri çalışmaların bel kemiğini yani temelini oluşturmaktadır. Yani bir anlamda, tematik haritaların araştırmanın daha sonraki analizleri için bir zemin hazırladığı söylenebilir. Elbette, bu yöntem sayesinde hazırlanan haritalar üzerinden bazı istatistik değerlendirmelerin yapılması da mümkündür. Veri tabanındaki veriler üzerinde çok değişik tür ve sayıda istatistiksel hesaplama, grafik hazırlama ve bunları yorumlama imkânı da bulunmaktadır.

CBS (GIS), ayrıca oy verme yerlerinin, politik bölgelerin ve sınırların belirlenmesi, mahalli gelişmelerin izlenmesi, seçmen kayıt analizi, politika kararlarını destekleme faaliyetlerinde de kullanılabilir. Gelişmiş ülkelerde sadece seçim sonuçlarının gösteriminde değil, seçim sınırlarının çiziminde (redistric- ting) ve siyasal ekolojik bölgelerin belirlenmesinde de CBS kullanılmaktadır. Buna karşın, ülkemizde, seçim sınırları anayasal olarak idari sınırlara göre yapılmakta olduğundan, seçim sınırlarının çizimi (redistricting) yerine seçim sonuçlarının gösteriminde son yıllardı bu teknoloji kullanılmaya başlanmıştır". Diğer bir ifadeyle, bu yöntem aynı zamanda kayıt; yani, verileri depolama avantajlarına da sahip olduğundan sistemde yer alan bütün siyasal içerikli kayıtların ve seçim sonuçlarının tutulması, korunması ve bazı politikaların üretilmesinde bir veri bankası işlevi görebilmektedir. Mesela, bu yöntem bir ülkede yapılan genel ve yerel seçimler, referandum ve plebisit gibi bütün seçimlerin sonuç ve verilerinin depolanması ve analizi için paha biçilmez bir değerdedir. Ayrıca bu veriler doğrultusunda ülke veya bölgenin siyasal ekolojisinin belirlenmesi ve seçim bölgelerinin yeniden çizilmesi ve böylece planlama ve politika üretimi konusunda bütün siyasal sistemlere büyük kolaylıklar sağlaması kuvvetle muhtemeldir.

3. 2007 Referandumu Örneğinde CBS Ortamındaki Tematik Harita Türleri

Yukarıda coğrafi bilgi sistemleri ve seçim coğrafyasındaki kullanımına ilişkin genel bir değerlendirmeye yer verildikten sonra, bu kısımda CBS ortamında tematik harita türleri ve hazırlanışına değinilecektir. Bu çalışmada, tematik haritaların hazırlanışını göstermek üzere Türkiye'de yapılan en son seçim ve dolayısıyla güncel olması nedeniyle 2007 Referandumu, örnek seçim olarak alınmıştır. Bununla birlikte, sadece son haritada zaman açısından bir karşılaştırma yapmak üzere 1988 referandumu katılım oranına yer verilmiştir. 2007 referandum seçimine alt Türkiye genelinde toplam 81 İle ait seçime katılma oranı, geçerli oy sayısı, "evet" ve "hayır" oy oranlan veri tablosuna girilmiştir. Mapinfo Professional yazılımı üzerinde 2007 referandumuna alt bir veri tabanı oluşturularak, dijital Türkiye iller haritası üzerinde uygulanabilir ve analiz edilebilir tematik harita örnekleri oluşturulmuştur.

Tematik haritalar, doğru ve sağlıklı olduğu sürece var olan bütün nicel veya nitel verilerin grafik nesneler üzerinde gösterilmesine imkân sağlayan son derece kullanışlı harita biçimleridir. CBS ortamına aktarılmış ve grafik nesnelerle ilişkilendirilmiş seçim veri tabanına ait verilerle, hem doğrudan tek değişkenli, hem çok değişkenli, hem de çeşitli filtre, sorgu, hatta topolojik bağlantılarla oluşturulmuş ve ikincil verilerinin işlendiği çok sayıda tematik harita yapılabilir. Bunun İçin öncelikle, sağlam kaynaklardan elde edilen doğru verilerin Şekil. 1'de görüldüğü biçimde veri tabanına aktarılması gerekmektedir.

Şekil 1. 2007 Referandumu Veri Tablosu

Tematik haritalar, verileri göstermenin ve analiz etmenin en güçlü araçlarından biridir. CBS ortamında mekânsal veri ile çalışırken verinin niteliğine, zamanına ve sunuluş biçimine ilişkin yapılan sorgulamalar, filtreler ve değişik istatistik yöntemlerle analitik, konumsal ve zamansal karşılaştırmalar veren tematik haritalar elde edilir. Tematik harita ile aynı veriyi çok değişik şekillerde ve farklı değişkenlerle bir arada göstermek mümkündür. Veri tabanındaki bilginin değişmesine paralel olarak haritadaki verilerin sunuluş biçimleri ve görünümü de otomatik olarak değişebilir. Ancak, hangi veri veya analiz türünde hangi tematik harita türünün kullanılması gerektiği bilgisi önemlidir^{^[12]}. Mapinfo Professional yazılımındaki tematik harita yapma komutu tablosunda yedi temel tematik harita yapma türü bulunmaktadır. Bu haritalar; Aralık Tanımlı (Rarıges), Sütun Grafik (Bar Charts), Daire Grafik (Re Charts), Büyüyen (Graduated), Nokta Dağılış (Dot Density), Bireysel (Individual) ve Grid harita türleri olarak isimlendirilmektedirler^{^[13]}. Verileri farklı biçimlerde sunan bu haritaların her biri değişik amaçlar için kullanıma daha elverişlidir. Aralık tanımlı, büyüyen, nokta dağılış, bireysel ve grid harita modelleri tek faktörlü değişkenler için, çubuk ve pasta grafik ise iki veya daha fazla faktörlü değişkenler için daha kullanışlı harita modelleri olarak gösterilebilir. Haritada gösterilen değişkenin niteliğine bağlı olarak amaca uygun tek bir harita seçimi yapılabildiği gibi, aynı harita üzerinde birden fazla değişkenin ve dolayısıyla birbiriyle karşılaştırılmaları için birden fazla harita seçeneklerinin tercih edilmesi de mümkündür. Bu sebeple, bu çalışmada adı geçen harita biçimleri kullanım amacına göre tek değişkenli ve çok değişkenli harita biçimleri olarak iki grupta değerlendirilmiştir. Ardından, 2007 referandumu sonuçlarına göre her iki harita modeli grubuna alt çeşitli harita örnekleri üzerinde seçim coğrafyasına katkısı açısından birtakım analizler yapmaya çalışılmıştır.

3.1. Tek Değişkenli Tematik Harita Biçimleri (Model)

Yukarıda belirtildiği gibi, bu çalışmada aralık tanımlı, büyüyen, nokta dağılış, bireysel ve grid olmak üzere toplam beş farklı harita türü, tek değişkenli harita modeli kapsamında değerlendirilmiştir. Bu kısımda, sözü edilen harita modellerinden aralık tanımlı ve grid türlerine ilişkin örnekler sunulacaktır. Zira büyüyen (graduated) harita modeli, verinin oranına göre sembolün büyüklüğünün değiştiği bir harita modeli olarak, bu çalışmanın verilerinin gösteriminde kullanışlı olmadığı İçin yer verilmemiştir. Aynı şekilde, renk tanımlı bireysel harita modeli de, yine veri büyüklüklerinin her birinin farklı renkte gösterilmesinden ötürü referandum için pek kullanışlı bir harita modeli değildir. Bunun yanı sıra renkli olmayan basımlarda renkler arasındaki farkın ortadan kaybolması ve tonlamaya elverişli olmaması nedeniyle de bu çalışmada harita örnekleri kapsamına alınamamıştır. Zaten bireysel harita modeli görüntü olarak aralık tanımlı harita modeline benzerler. Aralarındaki tek fark, bireysel harita modelinde aralık yerine haritadaki her il veya coğrafi biriminin farklı bir renkte gösterilmesidir. Tek değişkenli tematik harita modellerinden biri olan nokta dağılış harita modeli ise, tekrarı önlemek üzere birden fazla harita modelinin tek harita üzerinde verildiği haritalarla birlikte kullanıldığından, örnekleri çok değişkenli harita modelleri içerisinde gösterilmiştir. Bu itibarla bu kısımda, sadece aralık tanımlı ve grid harita modelleriyle ilgili açıklamalara yer verilmiştir.

Aralık tanımlı (ranged) tematik harita tipindeki haritalar verileri, belirli aralıklarda sınıflayarak veren harita modelidir. Her aralıktaki değerler belli bir renk veya stilde gösterilirler. Aralık tanımlarım da değişik metotlarla hesaplamak mümkündür. Aralık tanımlı haritalarda genellikle aşağıdaki aralık hesaplama yöntemleri kullanılır^{^[14]}:

1. Eşit Sayı (Equal Count): Her aralığa eşit sayıda kayıt konur.

2. Eşit Aralık (Equal Ranges): Her aralığı eşit büyüklükte hesaplar.

3. Doğal Kırılma (Natural Break): Her aralık değeri birbirine yakındır (Her aralığın ortalaması bu aralıktaki değerlere yalandır).

4. Standart Sapma (Standart Deviation): Aralıklar ortalama değeri ve standart sapma aralığını İçerir.

5. Kuyruklama (Quantiling): Aralıklar yüzde olarak dağılırlar.

6. Tanımlı Aralık (Custom Ranges): Aralıkları İsteğe göre tanımlanır.

Bu yöntemlerin her biri, amaca uygun olmak şartıyla, aym veri üzerinde dahi ayn ayrı denenerek tanımlanamayacak kadar çok sayıda harita üretilebilir. Burada sadece eşit sayılı aralık tanımlı tek bir harita örneğiyle yetinilecektir.

Şekil 2. Aralık Tanımlı (Eşit Sayılı) Tematik Harita Örneği: 2007 Referandumu "Evet" Oy Oranı Haritası

Şekil 2'de Maplnfo programı ile hazırlanan ve Türkiye 2007 referandumu "evet oyu" oranlarının dağılımını veren bir harita görülmektedir. Cumhurbaşkanının görev süresine, halk tarafından seçilmesine, genel seçimlere ilişkin bazı anayasa değişikliklerinin kabul edildiği 21 Ekim 2007 Referandumunun "evet oyu" dağılımım gösteren grafik niteliğindeki bu harita, seçim sonuçlarının ulusal ve bölgesel olarak gözlenebilin esi bakımından son derece kullanışlı bir yöntem olarak görünmektedir. İllerin "evet" oy oranının % 68,95 olarak belirlendiği ülke ortalamasının^{^[15]} altında veya üstünde oy oranına sahip oluşlarına göre birbirleriyle karşılaştırılmak suretiyle bölgeler arası farklılıklara ve seçim coğrafyasına dair bazı değerlendirmeler yapılabilir. Mesela bu haritaya göre, 2007 Referandumu'nda "evet" oy oranı bakımından Türkiye'de Bata Anadolu, Orta Anadolu ve Doğu Anadolu olmak üzere birbirinden bariz bir biçimde ayrılan üç farklı seçim bölgesinin var olduğu gözlenmektedir. Yine 2007 Referandumu'na göre "evet" oy oranının Türkiye'nin Batısından Doğusuna doğru bir artış gösterdiğinin gözlenmesi ve özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin en yüksek "evet" oy oranına sahip bölge olduğunun saptanması, bu yöntemin seçim bölgelerinin belirlenmesinde de birtakım analiz ve yorum olanakları sağlayabildiğini ortaya koymaktadır. Harita üzerindeki lejantta bütün aralıklarda yer alan il sayısının dahi görülebilmesi, bu haritaların avantajları arasında sayılabilir. Ayrıca bu harita pencereleri üzerinden verilerin analizi için bazı istatistik hesaplamaların yapılmasının da mümkün olduğu ifade edilmelidir.

Bu kapsamda yer alan bir başka tematik haritalama modeli de, "grid" ha- ritalama tekniğidir. Çok önemli ve çarpıcı alansal dağılışlar ve ilişkiler ortaya çıkaran bu haritalama tekniğinde herhangi bir değişkene ait sıcak ve soğuk alanlar (hot spot) ortaya çıkarılır. Diğer renk tanımlı alansal dağılış gösteren tematik haritalarda sınırlar, genellikle kesin olarak belirlenir veya sınırlarda keskin değişiklikler oluşur. Ancak gerçek hayatta olduğu gibi bazı değişkenlerin etki alanlarım kesin sınırlarla çizmek mümkün olmadığı gibi, sınırdan sınıra olan değişiklikler daha yumuşak geçişler içerebilmektedirler. Grid haritaları bu etkiyi bırakmaları açısından önemlidir. Şekil 3'de 2007 Referandu- mu'na ait oyların sıcak ve soğuk yoğunlaşmaları grid yöntemiyle haritalan- mıştır. Harita siyah-beyaz tekniğine dönüştürüldüğü için bu etki fazlaca his- sedilmeyebilir. Ancak yukarıda verilen Şekil 2'nln verilerinin grid ile hazırlanmış biçimi olduğu hatırlatılırsa, haritanın anlaşılması kolaylaştırılmış olur. Türkiye'nin en batısı en soğuk "hayır" oylarının nispeten en yoğun olduğu bölgeyi oluştururken, ülkenin doğusu ve güneydoğusu "evet" oylarının en yoğun olduğu en sıcak bölgeyi meydana getirmektedir. Haritada özellikle Tunceli, Kütahya, Konya, Aksaray, Sakarya ve Yozgat gibi iller üzerinde oluşan soğuk ve sıcak adacıklar dikkat çekicidir.

Şekil 3. Grid Yöntemiyle Elde Edilmiş Tematik Harita Örneği: 2007 Referandumu "Evet

Oyu" Yoğunluk Haritası

Şekil 4. Grid Yöntemiyle Elde Edilmiş Tematik Harita Üzerine 3 Boyutlu Yüzey Ağlarının Giydirilmesi: 2007 Referandumu "Evet" Oy Oranlarının Yoğunluk Dağılımı

Grid haritasını, aynı zamanda, yüzey ağları modeline çevirmek mümkündür. Bu şekilde genelin dağılışından ayrılan çok bariz farklılıkları üç boyutlu yükselti veya kara delikler olarak izlemek mümkündür (Şekil 4). Bu haritada özellikle göze çarpan Kütahya, Konya, Sakarya. Yozgat ve Kayseri yükselimle- ri ve Tunceli kara deliğinin oldukça belirgin oluşudur. Görüldüğü üzere, Güneydoğu Anadolu Bölgesi yüksek, Ege Bölgesi ve Trakya ise nispeten düşük platformlardır. Buna göre, söz konusu tematik harita tipi de seçimlerin coğrafi analizleri için işlevsel görünmektedir.

Şekil 5. Grid Tekniğiyle Elde Edilmiş Tematik Haritanın Alansal Gride Dönüştürülerek Benzer Eğilimlerin Birleştirilme si: 2007 Referandumu "Evet Oyu" Oranlarının Yoğunluk Dağılımı

Şekil 5'de görüldüğü üzere, grid tekniğiyle hazırlanan tematik haritanın alansal gride dönüştürülerek benzer eğilimlerin birleştirilmesi ve alansal sınırların yeniden belirginleştiği haritalar da elde etmek mümkündür. Bu haritada Doğu ve Güneydoğu bölgelerinin yanı sıra. Batı Marmara ve Ege Bölge- si'nde ortaya çıkan belirgin farklılık bariz bir biçimde izlenmektedir.

Şekil 6. Grid Yöntemiyle Elde Edilmiş Alansal Tematik Harita Üzerinden Çıkarılmış 2007 Referandumunun Grafiğe Dönüştürülmüş Doğu-Batı Profili

Benzer alanların birleştirilmesiyle elde edilen alansal grid haritasında genel dağılışı ve yine bu haritadan güney-kuzey, doğu-batı doğrultularında ülkenin 2007 Referandumundaki oy ve-me davranışına dair bir profilini çıkartmak mümkündür. Şekil 6'da Türkiye'nin Doğusu İle Batısı doğrultusunda alınmış bir referandum profili görülmektedir. Ülkenin batısından doğusu na doğru "evet" lehine bir yükselme görülürken. Ankara ve Tunceli noktalarında genel eğilime ters ciddi düşüşler olduğu gözlenmektedir. Böylece bu tür harita ve grafikler sayesinde genelden ayrılan veya ona ters düşen bölgeleri tespit etme imkânına sahip olunmaktadır.

3.2. Çok Değişkenli Tematik Harita Biçimleri (Model)

Daha önce belirtildiği üzere, tematik haritalar tek bir değişkene göre düzenlenebildiği gibi, birden fazla değişkeni veya çok faktörlü bir değişkeni aynı harita üzerinde görüntüleme olanağının bulunduğu haritalardır. Çok değişkenli tematik haritalar, aynı alanlara ait birden fazla verinin veya birden fazla faktörlü değişkenlerin karşılaştırılabilmesi için doğrudan harita üzerinde sülün grafik veya daire grafiklerin oluşturulmasıyla yapılabilir. Zira bazen aynı harita üzerinde birden fazla veri tipine veya birden (azla harita türüne göre tematik harita oluşturmak gerekebilir. Mesela, referandumda "evet" ve "hayır" oylarının birlikte verilmesine veya birden fazla partinin aldığı oy miktarlarının aynı harita üzerinde gösterilmesine ihtiyaç duyulabilir. Bu durumda, sütun veya daire grafikleri kullanılmaktadır. Prensip olarak sütun grafik ve daire grafik aynı tür analizlerde kullanılabilen veri gösterim tipleridir. Her iki gösterim tekniğinde de birden fazla verinin görsel olarak karşılaştırılması söz konusudur. Derecelendirilmiş harita türünde toplam oy sayısına göre daire grafik büyüklükleri değişmektedir. Derecelendirilmemiş harita türünde ise bütün daireler aynı büyüklükte görünür. Yarım daire seçildiğinde de, bu objeler yarım daire şeklinde oluşmaktadır.

Şekil 7, her il üzerindeki daire grafik, o ilin oy dağılımını göstermektedir. Daire dilimlerinden her birinin büyüklüğü, dairenin renginin gösterdiği partinin o ilde aldığı oy oram ile doğru orantılıdır. Aynı zamanda daire büyüklüğü, daire grafik oluşturmada kullanılan sahadaki toplam büyüklük ile doğru orantılıdır.

Şekil 7"deki harita, hem "evet" hem de "hayır" oylarının aynı harita üzerinde daire grafik modeline göre gösterildiği bir tematik harita örneğidir. Bu tematik harita tipinde vurgulanması gereken diğer bir önemli nokta, daire grafiğinin derecelendirilmiş (graduated) olarak verilmiş olmasıdır. Yani, dikkat edilecek olursa dairelerin büyüklükleri oy oranının büyüklüğüne göre değişiklik göstermektedir. Bu özelliğiyle bu tip tematik haritalar, seçim coğrafyası çalışmaları için il ve bölge düzeyindeki oy oranının ve dolayısıyla seçmen sayısının büyüklüğü gibi bazı çok önemli ip uçları sunduğu görülmektedir. Böylece bu tekniğin oy oranı ve seçmen sayısı büyüklüğü bakımından İller arasında bir sıralama yapma İmkânı verdiğinden söz edilebilir. Öncelikle İstanbul, bunun ardından Ankara ve İzmir'in üzerinde bulunan daire grafiğin büyüklüğü bu açıdan dikkat çekicidir.

Tek değişkenli harita modelleri bahsindeki açıklamalardan hatırlanacağı gibi, nokta dağılış haritaları tek değişkenli harita türleri arasında yer almasına karşın, tekrarı önlemek üzere çok sayıda harita seçeneklerinin bir arada kullanıldığı haritaların açıklanması amacıyla bu kısımda ele alınmıştır. Nokta yoğunluk haritaları, yoğunluk verilerini harita üzerinde İfade etmek için renk kullanmak yerine noktalar ile taramanın gerektiği durumlarda kullanılmaktadır. Örneğin nüfus yoğunluğu haritasının oluşturulması için her 100 insan için 1 nokta koyarak Türkiye haritası üzerinde nüfus dağılımı gösterilebilir. Bu teknikte 1 noktanın ifade ettiği insan sayısının büyüklüğüne göre daha sık veya daha seyrek bir dağılım elde edilmektedir. Aşağıdaki haritada veri tabanına girilmiş olan 2007 nüfus sayımına göre elde edilen Türkiye nüfus dağılış haritası ile 2007 referandumu çift değişkenli (evet-hayır oy oranları) daire grafik haritası birlikte gösterilmiştir.

Şekil 8. Çift Değişkenli Daire Grafikli ve Nokta Dağılımlı Tematik Harita örneği: 2007 Referandumu "Evet-Hayır" Oranlarının 2007 Nüfus Yoğunluğu Üzerine Dağılımı

Şekil 9"daki haritada İse; aralık tanımlı (2007 Referanduma seçime katılma oranlan), çift değişkenli (evet-hayır oy oranlan) daire grafik haritası ve nokta değerli nüfus dağılış katmanları olmak üzere üç ayrı tematik harita türü aynı harita penceresi üzerinde verilmiştir. Birbirinden farklı veri veya değişkeni farklı gösterimlerle sunan haritalar yerine, birden fazla sayıda değişken ve harita tipinin aynı harita üzerinde birleştirilmesi, değişkenler arasında bir karşılaştırma ve aralarındaki ilişkileri gözlemleyebilme olanağı sağlamaktadır. Bu sebeple, çok sayıdaki değişken arasındaki ilişkileri gözlemlemek üzere bu tür haritaların avantajlarından yararlanılabilir. Nitekim Şekil 9'daki gibi harita ile katılım oranı ile "evet" ve "hayır" oy oranları arasında herhangi bir ilişkinin veya orantının var olup olmadığı rahatlıkla gözlemlenebilir.

Şekil 9. Çok Değişkenli ve Çok Biçimli Tematik Harita Örneği: 2007 Referandumu Katılım ve "Evet-Hayır" Oy Oranlarının Nüfus Yoğunluğuna Göre Dağılımı

Çok faktörlü değişkenleri harita üzerinde göstermede farklı değişkenleri karşılaştırmak üzere, daire grafiğin kullanıldığı her yerde sütun grafiğin kullanımı da mümkündür. Şekil 10'da aralık tanımlı 2007 referandumu katılım oranlan katmanı, nokta değerli 2007 nüfus dağılış katmanı ve çift değişkenli "evet" ve "hayır" oy miktarı verilerini gösteren harita katmanları aynı haritada birleştirilmek suretiyle sütun grafik katmanı olarak yeniden oluşturulmuştur. Bu harita biçimi, "evet" ve "hayır" oyları ile seçime katılım oranı arasında herhangi bir ilişkinin olup olmadığını görebilmek açısından seçim coğrafyası İçin son derece işlevsel görünmektedir. Bir önceki haritanın verilerinin sütun grafik tekniğiyle yeniden oluşturulduğu bu haritada, sütun grafiklerin önceki haritaya nazaran görsel açıdan daha seçkin olarak göründükleri ifade edilmelidir.

Şekil 10. Çok Değişkenli Sütun Grafik Tematik Haritaya örnek: 2007 Referandumu "Evet-Hayır" Miktarları ve Katılım Oranlarının İller Bazında Dağılımı

Sütun grafiklerde zamanı bir değişken olarak kullanmak da mümkündür. Şekil 11'de bir önceki haritadan farklı olarak sütun grafikler, 2007 referandumu katılım oranının, bundan bir önceki 1988 referandumu ile karşılaştırmak üzere kullanılmıştır. Bu şekilde hazırlanan haritalarla değişik dönemlerde yapılan seçim veya referandumların çeşitli değişkenler açısından gösterdikleri farklılıkların bir karşılaştırması yapılabilir. Mesela mevcut harita, bütün iller düzeyinde ve "evet" oy oranının yüksek olduğu İller seviyesinde dahi, 1988 referandumu katılım oranının 2007 referandumuna nazaran daha yüksek olduğunu ortaya koyması bakımından seçim coğrafyası çalışmaları İçin dikkate değer bir imkân sağlamış olmaktadır.

Şekil 11. Çok Değişkenli Sütun Grafikli Tematik Haritaya örnek: 2007 ve ¡988 Referandumlarına Katılım Oranı ve 2007 Referandumu "Evet" Oranlarının tiler Bazında Dağılımı

4.Sonuç

Bilişim teknolojisindeki yenilikler, doğrudan bilgi birikiminin artmasına olduğu kadar bilginin toplandığı ve analiz edildiği bazı yöntem ve tekniklerin gelişmesine de katkıda bulunmaktadır. Bilimsel bilginin üretilmesi alanına da giren teknoloji, daha önce ya oldukça zor olan veya zaman gerektiren işleri kolaylaştıran bazı yöntem ve tekniklerin geliştirilmesine yol açmıştır. Coğrafi Bilgi Sistemleri, birçok disiplinde uygulama alam bulan bu yeni yöntemlerden biridir. CBS bilhassa sosyal bilimlere geniş bir mekâna yayılan birimlere ulaşmanın ve çok sayıda değişkenin etkilediği toplumsal olayların nedenlerini araştırma imkânlarının sınırlılığı nedeniyle, daha önce pek olası görünmeyen bazı işlerin ve makro düzeyde toplumsal analizlerin yapılmasında büyük kolaylıklar getirmiştir. Nitekim çok sayıda nicel ve nitel değişkenin birbiriyle olan ilişkilerini ortaya koyan birden fazla harita katmanını aynı harita üzerinde görebilme imkânı, bu haritalarla mümkün olabilmiştir. Söz konusu alandaki yeniliklerin seçim coğrafyası gibi yeni birtakım alanların keşfedilmesinde de etkili olduğu söylenebilir.

Siyaset alanında en somut konu seçimler; en somut veriler ise seçim sonuçlarıdır, denilebilir. Çünkü siyasetin niteliği; çoğu kez, bu alandaki verilerin rakamsal olarak ifade edilmesi kadar, istatistiksel olarak hesaplanması ve depolanması imkânlarını da kısıtlamaktadır. Dolayısıyla seçim sonuçlan CBS ve tematik haritalar için en kullanışlı siyasal nitelikli veriler olarak nitelendirilebilir. Ayrıca seçmen sayısındaki ve seçim kayıtlarındaki hızlı büyüme, bu verileri depolayabilecek gelişmiş veri tabanlarına olan ihtiyacı her geçen gün artırmaktadır. Bunun yanı sıra, gerek akademik çevrede ve gerekse toplumun siyasetle ilgilenen bütün kesimlerinde seçimlere ve seçim sonuçlarına yönelik dikkatlerin ve anlama çabasının hep var oluşu, seçim coğrafyası araştırmalarının işini kolaylaştırmak üzere CBS teknolojisinin İmkânlarından yararlanmayı gerekli kılmıştır.

Coğrafi Bilgi Sistemlerinin, kendisi gibi oldukça yeni bir alan olan seçim coğrafyası çalışmalarına sağladığı yararlar sayılamayacak kadar çoktur. Öncelikle bu yöntem, hem seçim sonuçlarına ilişkin veri tabanının oluşturulmasını; hem de seçim sonuçlarının bir harita üzerinde görsel olarak sergilenmesini temin edebilmektedir, ikinci olarak, seçim sonuçlan ile bu sonuçlar üzerinde etkili olduğu düşünülen değişkenlerin mekândaki dağılımlarım beraber görme olanağı sağlamaktadır. Son olarak, çok sayıdaki değişkenin aynı harita üzerinde dağılımını görmeye müsaade ederek değişkenler arası ilişkilerin saptanmasına hizmet etmektedir. Bu yöntemde, üstelik değişik türdeki değişkenler için farklı biçimleri kullanılan tematik harita türlerinin birkaçı aynı harita üzerinde görülme imkânına sahip olduğu için, daha önce yapılamadığı kadar çok sayıdaki faktörün birbiriyle ilişkisini farklı harita seçenekleriyle gözleyebilme şansını yaratmıştır. Mesela grid harita tipi, daha önce hiçbir teknikle sağlanamayan verilerin gösteriminde kesin çizgiler yerine daha yumuşak geçişlerle etki alanlarının görülmesini temin etmesi bakımından bilhassa sosyal bilimlere büyük bir yenilik getirmiştir. Bu teknik sayesinde etkinin alam, yoğunluğu, belirli bölgelere olan uzaklığı veya yakınlığına göre tespitler yapmak mümkün olmaktadır.

Ayrıca bu yöntem sayesinde mevcut bilim paradigmasında sık tartışılan bilgide eksik olan zaman ve mekân kavramlarının analizlere dâhil edilmesi gibi büyük bir gelişmeye imza atılmış olmaktadır. Buna istinaden, CBS ile belirli dönemlerde yapılan bütün seçim sonuçlarını birbiriyle karşılaştırmak suretiyle seçimler arasındaki birtakım benzerlik ve farklılıkların zaman açısından tespitine; seçim sonuçlarının 11 çapında, bölgesel ve ulusal olarak üç

ayrı seviyede gözlenmesiyle de mekân açısından analizine İmkân tanınmış olmaktadır. Böylece seçim coğrafyasına ilişkin il, bölge ve ulus seviyesinde birtakım karakteristiklerin belirlenmesini olası hale getirmektedir. Buna paralel olarak, karakteristiklerin tespit edilmesine ve buna paralel olarak bölgeler- arası farklılıkların gözlenerek bir seçim coğrafyası modelinin oluşturulmasına yardımcı olabilmektedir.

Harita türlerinin ele alman değişkenin niteliğine ve araştırma amacına uygunluğu bakımından birbirine üstünlüklerinin bulunmasına rağmen, değişkenler arası İlişkileri izah etmede çok değişkenli ve birden fazla tematik harita tipinin bir arada kullanıldığı haritaların seçim coğrafyası çalışmaları için oldukça kullanışlı oldukları görülmektedir. Nitekim 2007 Referandumu'- nun analiz edildiği bu çalışmada, haritalardan "evet" ve "hayır" oylarının aynı harita üzerinde üstelik derecelendirilmiş daire ve sütun grafik olarak ve nüfus dağılışına göre gösterildiği haritaların, seçim coğrafyası araştırmaları için daha önce yapılamayan türden bazı analiz fırsatları sunduğu görülmüştür. Keza, seçime katılma oranım gösterir bir harita üzerinde "evet" ve "hayır" oy oranlarının dağılımını birlikte gözlemleyebilmek, bütün seçim araştırmaları için bulunmaz değerdedir. Değişik dönemlerde yapılan referandumların çeşitli nitelik ve değişkenler kapsamında aynı harita üzerinde karşılaştırılabilmesi ve bunun mod, aritmetik ortalama ve standart sapma gibi temel istatistiksel hesaplamalarla analiz edilmesi de aynı ölçüde kıymetlidir. Bütün bunlara paralel olarak, söz konusu işlemlerin il, bölge ve ülke düzeyinde birtakım değerlendirmeleri de olası kılması gerek akademik ve gerekse yönetim ve planlama alanlarında siyasal rejimler için son derece önemli katkılar sağlayabileceğini düşündürmektedir.

CBS'de dünyayı tematik haritalarla anlatma ve analiz etmenin kapsamı hayal gücüyle sınırlıdır denilebilir. Ancak CBS, verilerin sadece tematik harita üzerinde gösteriminden ibaret bir yöntem değildir. Haritalama ile ilgili pek çok İşlem yapılmaktadır. Ayrıca tematik haritalar, üzerinde birtakım istatistiksel analizler yapılması için bir zemin olarak kabul edilebilirler. Kısacası, tematik haritalar harita, İstatistik ve grafik olmak üzere nicel değerlendirmelerin bütün imkânlarına sahip bir yöntemdir. Bu yöntem, ülkenin gelişmişlik düzeyine ve ayrıntılı istatistik bilgilerinin varlığına bağlı olmak koşuluyla bir şehir veya bölgedeki en küçük birim olan haneye kadar ayrıntılı kayıtların tutulmasına imkân verebilecek türden bir gelişmedir. Söz konusu imkânlar kapsamında bütün seçim dönemlerini, bu seçim dönemlerinde etkili olduğu düşünülen değişkenleri, değişkenlerin etki alanlarını ve bu değişkenlerin birbiriyle ilişkilerinin istatistik analizlerini yapmayı ve bunları grafiklerle göstermeyi mümkün kılmaktadır.

Seçim coğrafyası araştırmaları için çok yararlı bir yöntem olarak görünmesine rağmen CBS'nin kullanımında dikkat edilmesi gereken bazı sakıncalarının bulunduğundan söz etmek gerekir. Bu yöntem esasen doğru ve güvenilir istatistiksel verilerle işlediğinden, gelişmiş bir veri tabanı ve istatistik! bilgi birikimine gereksinim duymaktadır. Uzman kişi ve kurumlar tarafından ileri tekniklerle toplanmış kapsamlı ve güvenilir veriler olmadan, yöntemin uygulanması söz konusu değildir. Sağlıklı analizlerin yapılabilmesi için verilerin sağlam ve güvenilirliği kadar amaca uygun harita tipinin de doğru olarak belirlenmesi gerekmektedir. Araştırmanın amacına uygun olmayan harita modelinin geçerli ve güvenilir sonuçlara ulaşamayacağı ortadadır. Keza, Mark Monmonler'in How to Lie With Maps (Haritalarla Nasıl Yalan Söylenir?) adlı eserinde belirttiği gibi bu haritalar "öyle bir harita ki; aynı durumu ifade etmek veya aynı veriyi göstermek için, üzerinden tanımlanamayacak kadar çok harita üretilebilir"¹⁰. Dolayısıyla, bu haritaların bilime katkı sağlamak üzere doğru amaçlar için ve doğru olarak kullanılmasının sağlıklı araştırmaların yapılabilmesi için temel şart olduğunu belirtmek gerekir.

Haritaların hazırlanmasında doğru ve isabetli yazılım ve kartografik estetik prensiplerin gözetilmesi de dikkat edilmesi gereken hususlardan biridir. Ayrıca, bu yöntemin sosyo-politik değişken ve nesnelerin tamamının sayısal- laştırılmasının imkânsızlığı ve insan unsurunun bu rakamlar arasında kaybolmasının neden olabileceği bazı dezavantajlarının bulunduğundan söz edilmektedir. CBS'nin genel kapsamlı verilerle makro düzeyde analizler yapmasının İnsan ve sosyal çevrenin ihmal edilmesine yol açtığı, yine bu eleştiriler arasında yer almaktadır. CBS yöntemine yöneltilen bu eleştirilerde haklılık payı bulunmakla birlikte, doğru kullanılmadığı sürece bütün yöntem ve tekniklerin buna benzer sakıncaları olduğu hatırlanmalıdır. Bu nedenle, yöntem daha önce yapılması mümkün olmayan makro analizlere ve değişkenler arası etkileşimlerin İncelenmesine sağladığı katkı nedeniyle bütün disiplinler için çok yararlı, büyük bir yenilik olduğu kabul edilmelidir. Birçok alandaki bilimsel araştırma faaliyetlerine makro analizler yapabilme ve dolayısıyla bütünü görebilme imkânı sağlayan bu oldukça kullanışlı yöntemin eksikliklerinin, mikro seviyedeki analizler ile desteklenmesiyle giderilebileceği düşünülmektedir.

Kaynaklar

Çınar. T.. "Yerel Seçimlerde Kent. Büyüklüğü tie Oy Vermenin Yönü Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği 1963-1999". Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S. 62/3 [Temmuz-Eylül) 2007, s. 141-165,

Günel, K., Coğrafyanın Siyasal Gücü, Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1994, İstanbul.

Kahraman, S. ve Kahraman, İ., İstanbul Örneğinde Seçim Bilgi Sistemleri ve Seçim Coğrafyası", 4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri, 13-16 Eylül 2006 / Fatih Üniversitesi, İstanbul.

Oliver. J. E., "City Size And Civic Involvement In Metropolitan America", American Political Science Review, Vol. 94, No. 2, 2000, s. 361-373,

Taylor, P. J. - Flint. C., "Political Geography", Rethinking Electoral Geography, 2000, England.

Uluğtekin, N. ve Bildirici, I. Ö„ Coğrafi Bilgi Sistemi ve Harita, 6. Harita Kurultayı 3-7 Mart 1997, Ankara, s. 85-95.

Uluğtekin, N. ve Doğru, A. Ö., Coğrafi Bilgi Sistemi ve Harita: Kartoğrafya, Ege CBS Sempozyumu, 27-29 Nisan 2005, İzmir.

Yomralıoğlu, T., Coğrafi Bilgi Sistemleri: Temel Kavramlar ve Uygulamalar, 2000, Trabzon.

_______________ ; Maplnfo Professional Kullanım Kılavuzu V. 8, Başar Bilgisayar Sistemleri ve İletişim Teknolojileri San. ve Tic. Ltd. Şti., 2005, Ankara.

http://www.ysk.gov.tr/ysk/ docs/2007Referundum/üler/turkiye.htm, 17.09,2008 tarihinde internetten alınmıştır.

^{^[1]} Yrd. Doç. Dr., Dicle Üniversitesi Fen-Edeblyat Fakül. Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi, skaradogan@yahoo.com

^{^[2]}Yrd. Doç. Dr., Fırat Üniversitesi. Fen-Edeblyat Fakültesi. Sosyoloji Bölümü Öğretim Üyesi, myesilorman@gmail. com

^{^[3]} Günel, K.. Coğrafyanın Siyasal Gücü. Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1994. s. 21.

^{^[4]}Oliver, J. E.. "City Size And Civic Involvement In Metropolitan America", American Political Science Review. Vol. 94. No. 2. 2000. s. 362.

^{^[5]} Çınar, T., "Yerel Seçimlerde Kent Büyüklüğü İle Oy Vermenin Yönü Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği 1963-1999", Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. S. 62/3 (Temmuz-Eylül) 2007, s. 143.

^{^[6]} Taylor. P. J. ve Elint, C., "Political Geography". Rethinking Electoral Geography. England, 2000. s. 237.

^{^[7]} Yomralıoglu. T., Coğrafi Bilgi Sistemleri Temel Kavramlar ve Uygulamalar. Trabzon. 2000, s. 33-36

^{^[8]} Günel. 1994. s. 21.

^{^[9]} Kahraman, S. ve Kahraman, İ., istanbul örneğinde Seçim Bilgi Sistemleri ve Seçim Coğrafyası. 4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri, 13-16 Eylül 2006, Fatih Üniversitesi, İstanbul.

^{^[10]} Uluğtekin, N. ve Bildirici. î. Ö.. "Coğrafi Bilgi Sistemi ve Harita", 6. Harita Kurultayı. 3-7 Mart 1997, Ankara, s. 90.

^{^[11]} Kahraman ve Kahraman, 2006.

^{^[12]} Maplnfo Professional Kullanım Kılavuzu VS. Başar Bilgisayar Sistemleri ve iletişim Teknolojileri San. ve Tic. Ltd. Ştl, Ankara, 2005. s. 113.

^{^[13]} Maplnfo. 2005. s. 115.

^{^[14]} Maplnfo, 2005. s. 120.

^{^[15]}

http://www.ysk.gov.tr/ysk/docs/2007Referandum/lller/turklye.htm

^{^[16]} Maplnfo, 2005, s. 121.